Psylocybina - działanie, dawkowanie, alternatywa leczenia depresji?

Psylocybina będąca prekursorem psylocyny jest substancją psychodysleptyczną i występuje naturalnie w grzybach z rodziny Psilocybe. Substancje psychodysleptyczne to takie związki, które po zażyciu mają silny wpływ na percepcję, procesy poznawcze i nastrój człowieka. Pod kątem farmakologicznym przypomina LSD, ale wykazuje ok. 100 razy słabsze działanie.

 
Wiele właściwości psylocybiny pozwala na rozważanie jej potencjału w lecznictwie, a badania na ochotnikach oraz na zwierzętach potwierdzają wymierne efekty m.in. w leczeniu depresji, w tym depresji lekoopornej jako alternatywa dla aktualnych antydepresantów, uzależenieniu od alkoholu czy wspierająco w lęku przed śmiercią u osób z chorobą śmiertelną. 

Poszukiwania nowych substancji skutecznych w leczeniu zaburzeń afektywnych są o tyle istotne, jako że obecnie dostępne środki farmakologiczne są skuteczne, ale nawet 40% pacjentów nie uzyskuje zadowalającej poprawy, a około jednej trzeciej pacjentów nie da się obecnie pomóc. Alternatywne metody są szczególnie ważne w przypadku depresji lekoopornej, stwierdzanej przy braku istotnej poprawy po zastosowaniu minimum dwóch leków o różnych mechanizmach.

Choć psylocybina nie wywołuje uzależnienia fizycznego, może prowadzić do uzależnienia psychicznego, a przez silne działanie euforyzujące substancja ta ma duży potencjał do bycia nadużywaną. Z tych względów jest zakwalifikowana w wykazie środków do grupy I-p, czyli związków niemających medycznego zastosowania i o dużym potencjale do nadużywania. Psylocybina jest wyłączona z obrotu farmaceutycznego i może być używana wyłącznie w badaniach naukowych.

Szacuje się, że do wywołania halucynacji oraz znacznych zmian w świadomości, należy zażyć 10-18 mg. Przyjmuje się, że 1 g suszu, czyli ok. 20 grzybów zawiera około 10-12 mg psylocybiny, a dawka progowa, czyli niezbędna do wywołania jakiegoś efektu to ćwierć grama suszonych grzybów.
Wysokie dawki, czyli dawki powyżej 4 g przyjęte jednorazowo mogą prowadzić do nieprzyjemnych doznać i uczucia lęku, stan ten nazywany jest potocznie „bad tripem”. Trzeba również wziąć pod uwagę interakcje z innymi zażywanymi substancjami — np. MAO potęgują działanie psylocybiny.

Po zażyciu psylocybina pojawia się w surowicy po około 20-40 minutach od przyjęcia, pierwsze efekty pojawiają się po ok. 15-40 minutach, a efekt zażycia utrzymuje się zazwyczaj maksymalnie 4-6 godzin. Co ciekawe, cząsteczka psylocybiny ma bardzo podobną budowę pod względem strukturalnym do cząsteczki serotoniny. Możliwość zajmowania miejsca serotoniny w wybranych receptorach przez psylocybinę i psylocynę przypisuje się zwłaszcza podobnym odległościom pomiędzy atomami tlenu i azotu. Psylocybina w organizmie ulega fosforylacji i jest metabolizowana do psylocyny, która stanowi substancję główną i odpowiada za właściwości halucynogenne.

Psylocyna jest dość równomiernie transportowana po organizmie, ale częściowo kumuluje się m.in. w wątrobie i w nadnerczach. W mózgu zajmuje kilka obszarów — korę nową, która odpowiada za uczenie się nowych rzeczy i zapamiętywanie, a także za interpretację zdarzeń, wzgórzu odpowiadającym za wstępną obróbkę bodźców zmysłowych oraz w hipokampie. Hipokamp to część układu limbicznego, który stanowi centrum kontroli emocjonalnej.

Dzięki mniejszej hydrofilowości od psylocybiny psylocyna lepiej przekracza barierę krew-mózg. Poprzez powinowactwo do receptorów serotoninowych (m.in. 5-HT2, 5-HT2A, 5-HT2C) psylocyna podnosi poziom serotoniny w mózgu i pobudza czynności sensomotoryczne i percepcyjne. Spadek serotoniny jest wiązany z aspołecznymi zachowaniami, przemocą czy zachowaniami impulsywnymi.

Choć psylocybinę powszechnie uznaje się za substancję halucynogenną, nie wywołuje ona halucynacji sensu stricto, a jedynie zmiany w postrzeganiu rzeczywistości. Osoba doświadczająca halucynacji ma wrażenie widzenia obrazów lub słyszenia dźwięków, których nie ma, ale które mają oparcie w rzeczywistości. Zażycie psylocybiny powoduje natomiast, zmiany percepcji, które nie udają rzeczywistości, w efekcie czego osoba po zażyciu zupełnie inaczej odbiera przedmioty czy obrazy, które widzi (np. martwe przedmioty w jej ocenie poruszają się, patyk staje się mieczem czy szept odbiera jako krzyk).

• w dawce do 0,2 mg/kg masy ciała — podstawowe objawy to halucynacje, natrętne myśli, obojętność, wahania afektu i poczucie zamknięcia;
• do 0,3 mg/kg masy ciała — derealizacja, depersonalizacja, zwiększone ryzyko wystąpienia zachowań agresywnych, zaburzenia afektywne;
• 0,4 mg/kg wagi ciała — pobudzenie i euforia, poczucie szczęścia i spełnienia, dystans od rzeczywistości i głębokie poczucie spokoju, ale jednocześnie stany lękowe, napady płaczu, nudności, senność, obniżona spontaniczna aktywność ruchowa i zaburzenia poznawcze.

Efekty po zażyciu psylocybiny stanowią kwestię osobniczą i wpływa na nie wiele czynników — masa ciała, metabolizm, jedzenie spożyte przed przyjęciem grzybów, aktualny nastrój jak, ale również usposobienie i ogólny stosunek do świata.

• "Wgląd w siebie";
• głębokie duchowe doświadczenia zmieniające ogólny stosunek do życia;
• postrzegane jako nudne dotychczas zajęcia i rozrywki mogą zacząć jawić się jako bardziej zabawne i interesujące;
• myślenie twórcze, filozoficzne i wnikliwe;
• wzrost energii;
• ożywanie dawnych wspomnień;
• rozbawienie, chichotliwość;
• paradoksalne poczucie normalności;
• potencjalnie wspomagające w redukcji klasterowych bólów głowy.

• Nudności, zawroty głowy, omdlenia;
• problemy żołądkowo-jelitowe;
• dezorientacja i zaburzenia psychomotoryczne;
• silny strach, atak paniki;
• niepokój, paranoja;
• możliwość wywołania uśpionych dotychczas zaburzeń psychicznych bądź nasilenia zaburzeń już rozpoznanych;
• intensywny ból głowy i zaburzone ruchy gałek ocznych.

[za: Dydak et al., 2015] 

• W ostatnich latach coraz większą uwagę przypisuje się pozytywnym oddziaływaniem na zdrowie psychiczne i możliwością włączenia psylocybiny jako jednej z form oddziaływań terapeutycznych u pacjentów z depresją, zaburzeniami lękowymi, a także zaburzeniami mającymi związek z nadużywaniem innych substancji psychoaktywnych.
• Psylocybina zmniejsza aktywność tych obszarów w mózgu, które u osób z przewlekłą depresją są nadmiernie pobudzane — zwłaszcza tych odpowiadających za natrętne i negatywne myśli o własnych niedostatkach osobowości i słabościach środowiska. Dla osób borykających się z depresją charakterystyczne jest nadmierne skupianie się na negatywnych emocjach i nadmierne odbieranie bodźców negatywnych z zewnątrz, bodźce pozytywne zaś pozostają wytłumione.
• Efekt ten został potwierdzony m.in. przez badanie z 2012 roku, w którym wykazano, że zażycie psylocybiny sprawiało, że badane osoby znacznie silniej reagowały na bodźce pozytywne, natomiast dużo więcej czasu zajmowała im reakcja na bodźce negatywne.
• Ta pozytywna neuroplastyczność w połączeniu z psychoterapią może pozwolić na przebudowę mózgu, dzięki której osobie chorej łatwiej będzie przywoływać pozytywne doświadczenia i przezwyciężać pesymistyczne nastawienie.
• Badania przeprowadzone wśród osób w terminalnym stadium choroby nowotworowej, które nie potrafiły się pogodzić z chorobą, odczuwały silny lęk przed śmiercią oraz popadały w depresję, a którym podawano psylocybinę, potwierdziły jej pozytywny efekt i mogą sugerować zdolność psylocybiny do wywoływania trwałych zmian osobowości.
Po pół roku od zażycia psylocybiny pacjentów poddano ocenie pod kątem stanu zdrowia psychicznego, natężenia objawów depresji oraz poziomu lęku związanego z chorobą i śmiercią. Wyniki tych badań wykazały nie tylko poprawę stanu psychicznego i złagodzenie objawów depresji, ale również zmniejszenie lęku przed śmiercią.
• Jednoznaczne określenie mechanizmu działania psylocybiny i wskazanie potencjalnego modelu terapeutycznego wymaga jednak dokładniejszych badań, badaniom klinicznym trzeba również poddać kwestie efektywności leczenia jak i ewentualnych długotrwałych skutków stosowania substancji.
• Ośrodki, które prowadzą badania nad potencjałem leczniczym psylocybiny borykają się jednak z wieloma trudnościami — firmy farmaceutyczne nie są zainteresowane finansowaniem tych badań, stąd trudności z pozyskiwaniem finansowania badań, pokonania wymagają również regulacje prawne zakazujące wykorzystywania psylocybiny w celach medycznych.

Mimo powyższych wiele przemawia za dużym potencjałem psylocybiny — małe ryzyko przedawkowania, niska toksyczność oraz bardzo obiecujące wyniki dotychczasowych badań.

1. Dydak K., Śliwińska-Mossoń M., Milnerowicz H. (2016). Psylocybina jako alternatywny lek dla osób cierpiących na depresję. Psychiatr Psychol Klin. Vol. 16, Nr 3, s. 165-170.
2. Tadeja A. (2020). Narkotyki w terapii. LSD, MDMA, marihuana, psylocybina, dopalacze i ich potencjał we współczesnej medycynie. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne. Vol. 76, Nr 8, s. 430-437
3. Dydak K., Śliwińska-Mossoń M., Milnerowicz H. (2015). Psylocybina — ogólnodostępny psychodysleptyk. Postepy Hig Med Dosw. Vol. 69, str. 986-995.
4. Jastrzębski M., Bala A. (2013). Wpływ psylocybiny na percepcję wzrokową i orientację przestrzenną — ujęcie neuropsychologiczne. Psychiatr. Pol. Vol. 47, Nr 6, s. 1157-1167.
5. http://www.nauka-pan.pl/index.php/nauka/article/view/935/973